Στη μνήμη της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το ’73 - Ομιλία* του Σπύρου Βουτσινά, Καθηγητή ΕΜΠ
*Η ομιλία δεν εκφωνήθηκε για τους λόγους που αναφέρονται στην ανακοίνωση της Πυτανείας και στην ανακοίνωση της Συγκλήτου του ΕΜΠ
17 Νοεμβρίου, μέρα μνήμης της εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1973
Σπύρος Βουτσινάς, Καθηγητής, Σχολή Μηχανολόγων Μηχανικών ΕΜΠ
Πρόκειται για ορόσημο του αγώνα εναντίον της χούντας των συνταγματαρχών. Στα 7 χρόνια δικτατορίας αποτέλεσε την πιο ηχηρή αντιδικτατορική δράση. Δράση που κινητοποίησε όχι μόνο τους Έλληνες αλλά ευαισθητοποίησε και τη διεθνή δημοκρατική κοινότητα.
Η εξέγερση, έρχεται λίγους μήνες μετά τις καταλήψεις της Νομικής μαζί με παράλληλες αντιδικτατορικές δράσεις σε Πάτρα και Θεσσαλονίκη. Ζητούμενο είναι να πέσει η χούντα και να επανέλθει η Δημοκρατία. Η Δημοκρατία έρχεται τον επόμενο χρόνο με τραγικό ενδιάμεσο την εισβολή στη Κύπρο.
Το χρονικό των 3 ημερών και κάτι ωρών υπήρξε πυκνό από κάθε άποψη. Στο μικρό αυτό διάστημα οι φοιτητές κλιμακώνουν τη διαμαρτυρία τους σε μετωπική σύγκρουση με τη χούντα, ενώ πολλοί Έλληνες περνούν από την αδράνεια του φόβου στην ανοικτή αμφισβήτηση του καθεστώτος.
Στη διάρκεια της χούντας, ο χρόνος σταματάει για την Ελλάδα. Όταν σε Ευρώπη και Αμερική έχουμε κινήματα, όπως ο Μάης του ‘68, που ζητούν ανατροπή των διακρίσεων, διαφάνεια και κοινωνική αλληλεγγύη, στην Ελλάδα επικρατεί η απομόνωση, ο στρατιωτικός αυταρχισμός και ο συντηρητισμός ενώ η διαφθορά διαβρώνει παντού. Τα αδιέξοδα που συσσωρεύονται πολλά και συνεχώς εντεινόμενα.
Οι φοιτητές διαισθάνονται την απειλή για το παρόν και το μέλλον, και αντιδρούν. Συνοψίζουν τη στάση τους στο σύνθημα «ψωμί-παιδεία-ελευθερία», που είναι συνώνυμο της προόδου, και κλιμακώνουν τη δράση τους με θάρρος και αυταπάρνηση. Ξέρουν για τις κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη και θέλουν να γίνουμε μέρος τους. Εμπόδιο η χούντα που πρέπει να πέσει. Όμως αυτό χρειάζεται συλλογικότητα και συμμετοχή πάνδημη. Καλούν όλους τους δημοκράτες σε συμπαράσταση και συμπαράταξη και πολλοί ανταποκρίνονται. Το χρονικό κλείνει με την εισβολή των τανκς. Όμως οι φοιτητές και οι νέοι κάθε ηλικίας που συμμετείχαν στο Πολυτεχνείο το ’73 έχουν κερδίσει το ηθικό στοίχημα που έθεσαν, σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο, που δεν είναι άλλο από την υπεράσπιση της ελευθερίας, εξ ονόματος όλων.
Από τότε έχουν περάσει σχεδόν 50 χρόνια. Χρόνια δημοκρατικά. Σ’ αυτά τα χρόνια οι τότε νέοι σταδιοδρόμησαν στη ζωή και διοχέτευσαν το νόημα και την εμπειρία εκείνης της εποχής στη συλλογική μας συνείδηση. Με τη συνείδηση αυτή πορευτήκαμε προς την πρόοδο, όχι πάντα όσο γρήγορα θα θέλαμε, ούτε κάνοντας πάντα βήματα προς τα εμπρός. Όμως το τελικό άθροισμα είναι θετικό όπως και η όλη διαδρομή διδακτική.
Από τους Πολυτεχνίτες του 73 διδαχτήκαμε την με θάρρος και αυταπάρνηση υπεράσπιση της ελευθερίας και στη διαδρομή συνειδητοποιήσαμε ότι «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία», ειδικά αρετή. Γιατί όσες φορές παρεκκλίναμε έστω και λίγο προς την ιδιοτέλεια, βλέπαμε το σκοτάδι στη ζωή μας να ξανάρχεται. Πειστήκαμε ότι η υπεράσπιση της ελευθερίας σήμερα ισοδυναμεί με ανατροπή των φυλετικών και κοινωνικών διακρίσεων, με αντίσταση σε διχασμούς, με αναίρεση των αποκλεισμών. Ξέρουμε πλέον ότι όλα αυτά μαζί συγκλίνουν στην υπεράσπιση της ελευθερίας του άλλου, ώστε να μπορούν όλοι να προοδεύουν, να δημιουργούν, να μπορούν τελικά να υπάρχουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι, προσφέροντας αλλά και απολαμβάνοντας εξίσου τα κοινά αγαθά. Δεν πρόκειται για ζητούμενο απλό ούτε για στοίχημα που κερδίζεται γρήγορα ή εύκολα. Όμως κάθε κίνηση ακόμα και η μικρότερη στη κατεύθυνση αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική.
Αυτό φανερώνει η ιστορία αλλά και οι συμπεριφορές των ανθρώπων που εύκολα εξαπατώνται. Και επειδή οι ποιητές έχουν το χάρισμα να βλέπουν καθαρά, να θυμηθούμε εδώ το παραμυθιακό διάλογο του λοχία Ζώη με τον δεκανέα Λευτέρη στο 2ο ανάγνωσμα από το Άξιον Εστί. Το περιστατικό διαδραματίζεται στο Αλβανικό μέτωπο. Στο διάλογο προσωποποιούνται το είναι, η Ζωή και η προϋπόθεσή της, η ελευθερία. Αγανακτεί ο Ζώης με τη πανηγυρική υποδοχή που είχαν όσοι με άδεια επέστρεφαν στη πρωτεύουσα ενώ ο πόλεμος συνεχίζονταν. Τον πνίγει το δίκιο και το δείχνει, όμως στην αγανάκτηση και στο θυμό του Ζώη, ο Λευτέρης του επισημαίνει «αλλά κάτεχε ότι μονάχα εκείνος που παλεύει το σκοτάδι μέσα του θα έχει μεθαύριο μερτικό δικό του στον ήλιο».
Στα χρόνια που μεσολάβησαν από το 73, μάθαμε ακόμα ότι η δημοκρατία δεν είναι ένας γνωστός προορισμός αλλά μια μαθητεία. Μια μαθητεία στην οποία ενεργώντας προχωρούμε ο καθένας προσωπικά αλλά και όλοι μαζί ως κοινωνία. Χρειάζεται πνευματική καλλιέργεια και ευγένεια για να λειτουργήσουμε ως σώμα κοινωνικό. Και όπως οι Πολυτεχνίτες του 73 προβάλλαν αυτά που τους ένωναν και όχι τις διαφορές, στο ίδιο πνεύμα και μείς να διαλέγουμε την άμιλλα και τον συναγωνισμό και όχι τον ανταγωνισμό, την συναντίληψη και όχι την αντιπαλότητα, να επιμένουμε στην αξιοκρατία ώστε να ζήσουμε το «κοινωνείν εστί αληθεύειν» του Ηράκλειτου.
Σήμερα, όπως και πάντοτε, είναι ανάγκη να κοιτάμε μπροστά και να στοχεύουμε στη πρόοδο, δηλαδή να πληθαίνουμε τα υλικά και πνευματικά αγαθά της ζωής. Είναι ένα στοίχημα για τους νέους που θα πάρουν την σκυτάλη από τους μεγαλύτερους που θα πρέπει να τερματίσουν με καλή επίδοση το δρόμο τους. Και στο αγώνισμα αυτό χρειαζόμαστε την προετοιμασία που προσφέρει η παιδεία και τα εργαλεία που μας δίνει η γνώση. Κάθε επένδυση, κυρίως ηθική και πνευματική, στη παιδεία έχει λόγο και δεν θα πρέπει να διστάζουμε είτε πρόκειται για πόρους που βάζουμε όλοι μαζί είτε πρόκειται για το κόπο και την υπομονή που βάζουν οι εκπαιδευόμενοι. Το αύριο δεν περιμένει, ο χρόνος κυλάει και κάθε στιγμή είναι πολύτιμη. Συνεισφέρουμε όλοι για να είναι κοινό αγαθό η παιδεία και γι’ αυτό θα πρέπει να την σεβόμαστε.
Διατρέξαμε το τρίπτυχο του συνθήματος του Πολυτεχνείου με διάθεση ενθουσιαστική, όπως άλλωστε το καλεί η μέρα. Μιλήσαμε για την ελευθερία ως προϋπόθεση της ζωής και θεμέλιο στις σχέσεις μας στη κοινωνία, μιλήσαμε για τη παιδεία που καλλιεργεί και μας προκόβει και που μαζί τα δύο κάνουν τη βιωτή μας φωτεινή. Δεν είναι από αφέλεια ή από άγνοια που παραβλέψαμε όσα δεν είχαν θετικό πρόσημο. Εστιάσαμε σε εκείνα τα στοιχεία που μπορούν σήμερα να μας πάνε μπροστά, αυτά που θα κάνουν τη ζωή μας πλουσιότερη και ενδεχομένως το μέλλον πιο φωτεινό. Ο φασισμός είναι εκτροπή με πολλές εκφάνσεις και διαβαθμίσεις ακόμα και μέσα μας. Όμως δεν έχει υπόσταση. Προκύπτει ως έλλειψη και άρνηση της ελευθερίας, όπως το σκοτάδι αποτελεί έλλειψη φωτός, για να θυμηθούμε πάλι τον Ελύτη. Αρκεί λίγο φώς και το σκοτάδι υποχωρεί.
Ας ευχηθούμε να ζήσουμε, να θυμόμαστε.